کار تحقیقی بررسی محاربه و فساد فی الارض در مقررات

تعداد صفحات: 22

چکیده:

بررسي جرمي كه تحت عنوان جرايم عليه امنيت در قوانين ايران مورد بحث قرار گرفته اند بپردازيم و با توجه به اينكه مصداق و نمونه بارز جرايم عليه اتمنيت در حقوق ايران و اسلام جرم مخاربه مي باشد و در بسياري از جرايم ديگر عليه امنيت اعمال مجحازات خاص پيش بيني شده است در قانون عليه مرتكب مشروط بر محارب محسوب نشدن وي دانسته شده است جهت آشناشدن با اين جزوه اين حريم را كه در باب در باب هفتم قاتنمون مجازات اسلامي مصثوب سال 1370 از ماده 183 لغايت 196 مورد اشاره قرار گرفته است مي پردازيم قبل از شروع به بررسي جرم بايد به اين نكته اشاره كنيم مكه رسيدگي بهجرايم عليه امنيت در صثلاحيت دادگاههاي انتقلاب مي باشد. در اين مورد ديوان عالي كشور در يكي از آراي وحدت رويه خود اظهار مي دارد: جرايمي كه اعلام شده عموماً در ارتباط با امنيت داخلي جمهوري اشسلامي ايران، موضوع بند 1 ماده واحدة قانون حدود و صلاحيت دادسراها و دادگاههاي انقلاب مصوب ارديبهشت ماده 1362 مي باشد كه رسيدگي به آنها در صلاحيت دادسراي انقلاب است. اين شعب ديوان عهالي كشور و دادگاهها در مورد مشابه لازم الانباع است.

مقدمه:

براساس تعريف قانون مجازات اسلامي هر كس كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به اسلحه ببرد، محارب و مفسد في الارض است و ميان سلاح سرد و سلاح گرم تفاوتي نيست.

«محاربه و افساد في الارض» جزو جرائم و گناهاني است كه داراي مجازات خاص و معين شرعي بوده و از اين جهت، در حوزه حدود (مجازات هايي كه كميت و كيفيت آنها در شرع مشخص شده است) جاي مي گيرد.

حكم محاربه و افساد في الارض و مجازات آنها در آيه 33 سوره مائده بدين شكل بيان شده است: «همانا كيفر كساني كه به محاربه با خدا و رسولش برمي خيزند و در فساد روي زمين مي كوشند، قتل يا مصلوب كردن يا بريدن دست ها و پاهايشان به صورت مخالف يا نفي بلد است. اين مايه، خواري و رسوايي آنها را در اين جهان است و در آخرت نيز عذاب بزرگي خواهند داشت.»

«مرحوم علامه طباطبايي» در تفسير الميزان درباره اين آيه مي نويسد: «محاربه با خدا داراي معناي وسيعي است كه بر مخالفت با هر حكم از احكام الهي صدق مي كند؛ اما اضافه شدن رسول (ص) به خداوند، دلالت دارد كه منظور از محاربه، مخالفت با اموري است كه وجود حضرتش در آن دخالت داشته است. پس تقريباً مشخص مي شود كه منظور، به هدر دادن و باطل كردن اثر امور مورد ولايت و حكومت پيامبر (ص) است، همچون اخلال در امنيت عمومي كه توسط پيامبر (ص) در حيطه حكومتش ايجاد شده است.»

تعريف محاربه و افساد في الارض

براساس تعريف قانون مجازات اسلامي هر كس كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به اسلحه ببرد، محارب و مفسد في الارض است و ميان سلاح سرد (همچون چاقو، قمه، شمشير، نيزه و...) و سلاح گرم (تفنگ، هفت تير، مسلسل و...) تفاوتي نيست.

البته كسي كه به روي مردم سلاح بكشد ولي در اثر ناتواني موجب هراس هيچ فردي نشود محارب نيست. همچنين اگر كسي سلاح خود را با انگيزه عداوت شخصي به سوي يك يا چند نفر مخصوص بكشد و عمل او جنبه عمومي نداشته باشد، محارب محسوب نمي شود.

بايد توجه داشت مفهوم محاربه از مفاهيمي است كه بدون قصد، تحقق پيدا نمي كند، اگر چه قتلي هم صورت گرفته باشد. همچنين محاربه محارب بايد ظاهر و علني باشد، زيرا در غير اين صورت عنوان محارب صدق نخواهد كرد. البته در صدق عنوان محاربه وقوع آن در شهر يا بيابان تاثيري ندارد؛ منتها بايد سوءنيت (قصد مجرمانه) محارب ظهور و بروز پيدا كند تا عنوان محاربه صادق باشد.

در اينكه اسلحه اي كه محارب به كار مي برد قديم يا جديد باشد يا رايج يا غير رايج باشد نيز تفاوتي وجود ندارد، حتي اگر ايجاد رعب و هراس با چوب دستي و سنگ هم حاصل شود، عنوان محاربه صادق است.

نكته مهم اين است كه هر فرد يا گروهي كه براي مبارزه با محاربان و از بين بردن فساد در زمين دست به اسلحه برند محارب نيستند، زيرا عمل اين گروه جنبه فساد ندارند بلكه عنوان دفع فساد دارد.

سارق مسلح و قطاع الطريق (راهزن) هرگاه با اسلحه امنيت مردم يا جاده را بر هم بزند و رعب و وحشت ايجاد كند محارب است. در واقع اين دو عمل از مصاديق بارز محاربه و افساد في الارض هستند.

هر گروه يا جمعيت متشكل كه در برابر حكومت اسلامي قيام مسلحانه كند مادام كه مركزيت آن باقي است، تمام اعضاء و هواداران آن كه موضع آن گروه يا جمعيت يا سازمان را مي دانند و به نحوي در پيشبرد اهداف آن فعاليت و تلاش موثر دارند، محارب محسوب مي شوند، اگرچه در شاخه نظامي شركت نداشته باشند. همچنين هر فرد يا گروهي كه طرح براندازي حكومت اسلامي را بريزد و براي اين منظور اسلحه و مواد منفجره تهيه كند و نيز كساني كه با آگاهي و اختيار، امكانات مالي موثر و يا وسايل و اسباب كار و سلاح در اختيار آنها بگذارند، محارب و مفسد في الارض هستند.

غير از موارد فوق، هركس در طول براندازي حكومت اسلامي خود را نامزد يكي از پست هاي حساس حكومت بداند و كودتا كند و نامزدي او در تحقق كودتا به نحوي موثر باشد، محارب و مفسد في الارض است. (بای، حسینعلی، مفسد فی الارض کیست؟، ص 25-26)

طرق اثبات محاربه و افساد في الارض

محاربه و افساد في الارض از راه هاي زير ثابت مي شود:

الف. با يك بار اقرار به شرط آن كه اقرار كننده بالغ و عاقل بوده و اقرار او با قصد و اختيار باشد.

ب. با شهادت فقط دو مرد عادل

البته شهادت مردمي كه مورد تهاجم محاربان قرار گرفته اند به نفع همديگر پذيرفته نيست، منتها شهادت اشخاصي كه مورد تهاجم قرار گرفته اند اگر به منظور اثبات محارب بودن مهاجمان باشد و شكايت شخصي محسوب نشود، پذيرفته است.

همچنين هرگاه عده اي مورد تهاجم محاربان قرار گرفته باشند، شهادت اشخاصي كه بگويند به ما آسيبي نرسيده است نسبت به ديگران پذيرفته خواهد شد، زيرا از اين شهادت تهمت و اتهامي كه مانع شهادت باشد ناشي نمي شود به عبارت ديگر در مسئله مقروض، تهمت عداوت مانند تهمت تباني منتفي مي باشد، زيرا كساني كه به نفع آنها شهادت داده شده است به نفع شهود شهادت نداده اند.

نكته مهم اين است كه شهادت زنان در اثبات محاربه و افساد في الارض قبول نيست چه اينكه شهادت زنان به تنهايي باشد و چه اينكه به انضمام شهادت مردان انجام گيرد. (بیستونی، تفسیر جوان، 1382).

مجازات محاربه و افساد في الارض

حد محاربه و افساد في الارض يكي از چهار چيز زير است: قتل، آويختن به دار، اول قطع دست راست و سپس پاي چپ و نفي بلد.

البته انتخاب هر يك از اين امور چهارگانه به اختيار قاضي است خواه محارب كسي را كشته يا مجروح كرده يا مال او را گرفته باشد و خواه هيچ يك از اين كارها را انجام نداده باشد.

حد محاربه و افساد في الارض با عفو صاحب حق ساقط نمي شود، زيرا محاربه از حقوق الله است و اگرچه ممكن است برخي اعمالي كه از محارب صادر مي شود جنبه حق الناسي داشته باشد و از اين حيث قابل عفو و بخشش باشد، ليكن جنبه محارب بودن او جداي از اين جنبه است.

به گزارش فارس محاربي كه تبعيد (نفي بلد) مي شود بايد تحت مراقبت قرار گيرد و با ديگران معاشرت و مراوده نداشته باشد. مدت تبعيد نيز در هر حال كمتر از يك سال نيست، اگرچه محارب بعد از دستگيري توبه كند. (قرشی، قاموس قرآن، 1412 ه.ق)

در صورتي كه توبه نكند همچنان در تبعيد باقي خواهد ماند. «صاحب جواهر» (ره) يك روايت از امام رضا (ع) و يك روايت از امام صادق (ع) در رابطه با كيفيت نفي بلد نقل كرده است كه در هر دو قيد يك سال ذكر شده است. اما مصلوب كردن مفسد في الارض و محارب به صورت زير انجام مي گيرد:

الف. نحوه بستن موجب مرگ او نشود.

ب. بيش از سه روز بر صليب نماند ولي اگر در اثناي سه روز بميرد مي توان او را پايين آورد.

ج. اگر بعد از سه روز زنده بماند نبايد او را كشت.

واژه محاربه از ريشه حرب گرفته شده استكه متضاد كلمه « سلم » به معني صلح مي باشد. محاربه در اصل به معني سلب و گرفتن است و از اين جهت در مورد كسي كه براي جنيدن با ديگر يا ترسانيدن آنها سلاح مي كنند به كار مي رود كهوي قصد گرفتن جان يا ماليات امنيت ديگران را دارد. اين واژه در معني اصطلاحي در آيه 33 سوره مائده )(كه اصلي ترين آيه اي كه در از محاربه به آن استناد مي شود و در مورد مشركين كه در مقابل مبحث هاي پيامبر به آنها عهد شكنسي و مسلمانان راكشته و تموال را متعلق به مسلمين را غارت كردنذد نازل شده ) به معني كارزار با مسلمين و با مظاهر هر حاكميت خدا و پيامبر كه همانا تشكيلات حكومت اسلامي مي باشد به كار رفته است. لبراي مشمول آْيه كافر و مشركبودن محاربين شرط نيست و بلكه برخي ، با توجه به ايه 34 سورةمائده كه توبه كنندگان را مشمول آيه مستثني كرده است ، تنها مسلماتناني را كه مقابل دولت اسلامي به قيام مسلحانخ دست مي زنند مشمول آيه دانسته اند .

برخيديگر هر چند آيه را شامل كفاري كه از روي كفر بامسلمانان و دولت اسلامي مي جنگند نمي دانند ولي آنها را علاوه بر مسلمانان ،؛ شامل كفّاري هم كه به قصد ارعاب و غارت اموالبا مسلمانان مي جنگند دانسته اند . از مصاديق بارز محاربين فطاع الطريق هستند كه به سلاح راهزني مي كنند. (صاحب بن عباد، کافی الکفاء، 1414 ه.ق)

دئر آيه مورد بحث علاوه بر محاربة با خدا و رسولاز فساد در زمين نام برده شده است. فساد ضد صلاح به معني تباه ، نابود و متلاشي شدن مي باشد و در معني خروج چيزي از حالت اعتدال تنيز به كار مي رود، چنانكه در مضردات راغب آمده است: الفساد خروج الشيئي من الاعتدال ، قليلاً كان الخروج عنه او كثيراً و يضاده الصلاح . . . .

به كار رفته شدن دو عنوان محاربه و اقساد في الارض در آيه اين سوال را به ذهن متبادر مي كند كه ايا آيه در مقام بيان دو عنوان جداگانه بوده است با اين كه اين دو عنوان به صور مترادف به كار رفته و بر موضوع واتحدي صادق مي باشد بهنظر آن است كه افساد في الارض و محاربه دو تأسيس مجزا مي باشد. افساد في الارض ، تمامي گناهاني را كه مفسدة عمومي هستند. از قبيل اشاعه فحشا و منكرات ، در بر مي گيرد.

مطابق نظر ديگر، آيه به دو فقعل مستقل و دو فاعل مستقل اشاره نمي كند . بلكه تنها به يك فعل كه هم محاربه با خدا و رسول و هم سعي در ايجاد فساد در زمين است ،؛ اشاره دارد. هرگاه دو عنوان و فعل مجزا مورد نظر مي بود بايد كلمة الذين قبل از عبارت « رسعون وفي الارض فساداً »تكرارمي گشت. بدين ترتيب ميتوان گفت كه عبارت و « و يسعون في الارض فساداً » از باب توضيح به معني محاربه يا بيان علت تعيين مجازات براي آن ، به كار رفته است. به كار رفته شدن كلمات « محاربه » افساد في الارض در كنار هم در عنوان بايب هفتم « قانون مجازات اسلامي » مصوب سال 1370 و نيز در مواد اين باب نشانگر آن است كه در قانون ما نيز اين دوكلمه به صورت مترادف به كار رفته اند. درتحرير الوسيبله قصد و نيّت « افساد في الراض » لازمة شمول عنوان محاربه داانسته شده است/ك « المحارب هو مل من جرّد السلاح او جهّزه لاخافّه الناس و اراده الافشساد في الارض ،؛ من برّ او بحر ، في مصراً و في غيره ، ليلاً او نهاراً » ، اين نظر هر چند كه با نظر شهيد ثانيب در شرح لمعه مغاير است چرا كه وي قصد ارعاب را ضروري نمي داند. با نظر اكثر فقها هماهنگي دارد. بدين ترتيب كسي كه براي تمرين و نمايش ولي بدون قصد ارعاب مرئدم سلاح مي كشد محارب محسوب نمي شود، هر جند كه در عمل اين كار او باعث ترسيدن مردم شود. (حبیب زاده، محاربه و فساد فی الارض در حقوق جزای اسلام، 1370)

محاربه برهنه كردن سلاح است بمنظور ترساندن مردم (چه) در خشكي باشد يا در دريا و چه در شب باشد يا روز و چجه در شهر باشد يا غير آن اعم از آنكه محارب مرد باشد يا زن ، قوي باشد يبا شعيف و هر كس چنين كتند محارب است و طليع يعني كسي كه مراقبت مي كند تا عبور مر دم را با محاربان خبر دهد و يا محارب را از كسي كه محارب از او بيم دارد آگاهي دهد و رد يعني جاسوسي و ياور محارب كه از اموال بدست آمده نگهداري مي كند. در حكم محاربنيستند. و در تحقق محاربه برداشتن حد نصاب يا برداشتي از حرز و يا گرفتن چيزي از كسي شرط نيست.

و محاربه ثابت مي شود با شهادت دو مرد عادل و با اقرار حتي براي يكبار . و در ثبوت آن شهادت برخي از دستگير شدگان براي بعضي ديگر از آنهاه بخاطر آنكه خود نيز در معرض اتهام هستند. پذيرفته منمي شود. و حد محارب عبارت ااز كشتن يا به دار آويختن يا قطع دست راست و پاي چپ اوست و در اين خصوص شيخ طوسي و گروهي ديگر گفته اند كه موارد فوق بر وجه تخيير نيست ، بلكه اگر محارب كسي را كشته باشد بعنوان قصاص در صورتي گكه وليمقتول كشتن او را بخواهد. ياحدد و آن در موردي است كه ولي او راببخشد يا كشتن او را خواستار نشود. كشته مي شود و اگر كسي را كشته و مالي را ربوده باشد . دست و پايش بطور مخالف چنانكه گفته شد قطع مي شود ريال پس بعنوان قصاص كشته شد و بدار آويخته مي شودئ. و در صورتي كه تنها مالي دار بوده باشد دست و پايش بطور مخالف قطع مي شود، بعنوان قصاص دست و پايش بطور مخالف ثقطع شده سپس به عنوان قصاص كشته شده و در صورتي كه تنها مالي را ربوده باشد دست و پايش بطور مخالف قطع شدهو تبعيد مي گردد و اگر كسي را زخمي كرده باشد ، و مالي بر نداشته باشد او را به اندازة جراحتي كه وارد آورده ريابقصاص و تبعيد مي نمايند و اگر تنها به كشيدن سلاح و ترسانيدن مردم اكتفا تنموده باشد ، فقط تبعيد مي شود. (گلدوزیان، بایسته های حقوق جزای عمومی، 1384)

و در صورتيكه محارب قبل از دستگيري توبه نمايد حد محلارب از او ساقط مي گردد اما حق الناس مانند حق قصاص وجاحت و مكال ساقط نمي گردد و پس از غلبه يافتن بر وي توبه اش اثري در سقوط حد يا غرامت يا قصاص ندارد.

بدار آويختن محاربي اينكه زنده باشد يا آنكه كشته شده باشد آويخته شود. بسته به اختلافي دار كهميان دو قول است . و در هر صورت جنازه مخارب را بيش از سه روز رها نمي كنند بلكه او را پايين مي آورند و براي غسل و كفن و دفن كردن محيا مي كنند و اگر پيش از به دار آويختن غسل وكفن شده باشد بر او نماز خوانده و دفنش مي كنند.

و محاربي كعه حكم به تيبعيدش صادر شده از شهرش به جاي ديگر شبه تبعيد مي شود و به هر شهري كه مي رسد ابلاغ مي شود كه از همنشيني و هم غذا شدن و معامله با او پرعهيز كنند و از رفتن به شهرهاي مشكران منع مي شود و در صورتي كه او را جاي دهند با آنها جنگ مي كنند تا او را اخراج كنند.

دزد در حكم مخحلارب است لذا دفع او جايز است و لو به جنكيدن و قتال با او و اگر دفع او ممكن نباشد مگر با كشتن خونش هدر است.

اگر دزد قصد جان كسي را نمايد و دفع او در صورت امكان واحب است و در غير اين صورت گريهختن از دسيت او واجب است.

مختللص و آن كسي كه با حواله هاي جعلي اموال ديگران را بدست مي آورد ، دستشان قطع نمي شود بلكه تعريز مي شوند.

و در صورتي كه فردي به ديگران از شوخي يا به عمد بنگر بخوراند يا به او داروي خواب آور نيوشاند و به واسطة اين عمل جنايتي بر او وارد نمايد، ضامن آن بوده و تعريز مي گردد. (فیض کاشانی، تفسیر صافی، 1362)

اسلحه كشيدن براي ترسيانيدن مردم :

ماده183 قانون مجازات اسلامي هر كس را كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به حربه ببرد محارب و هراس و سلب آزادي و امتنيت مردم دست به اسلحه ببرد محارب و مفسد في الارض دانسته است جملة مذكور در مادة در واقع ترجمة عبارت تجريد السلاح لاخالهخ اللناس است كه فقها در بحث از محاربه به آن اشاره كرده اند. استفادهخ از واژة هر كس در ابتداي ماده و عدم اشاره به زمان و مكان ارتكاب جرم بيانگر آن است كه قانونگذار نظر مشهور فقها را كه ارتكاب محاربه را از سو زن يا مرد، در شهر يا در خحارج از آن و در شب يا روز ممكن مي دانند پذيرفته استن. استفاده از كلامة مردم نيز در مادة دلالت بر آن دارد كه براي صدق عنوان مخاربه و افساد في الارض بايد نوعي عموميت در حرم وجود داشته باشد. همين امر در تبصرة 2 مادة مورد تأكيد قرار گرفته است ، كه مطابق آن، اگر كسي سلاح خود را با انگيزة عداوت شخصي به سوي يك يا چند نفر مخصوص بكشد عمل او جنبة عمومي نداشته باشد محارب محسوب نمي شود. نمونة اينمورد كسي است كه براي ترساندن عهمسايه يا مغازه دار سركوچه براي وي چاقو مي كنند. البته در اين مورد مرحوم صاحب جواهر ذيل عبارت براي ترساندن مردم در شرايع اظهار مي دارد.